Vraag & antwoord

Hoe uniek is Design en Duurzaamheid? 
“Er bestaan al verschillende initiatieven op het vlak van duurzaamheid en ook in relatie tot het onderwijs – daar verwijzen we ook naar onder parallelle initiatieven – maar niet zozeer in samenhang met beeldende vorming.”

Het is dus voor docenten. Is het ook interessant voor designers? 
“Niet per se,… en als je een goeie koppeling wil maken met andere docenten (maatschappijleer, aardrijkskunde, geschiedenis enzovoorts), dan moet je het heel groots aanpakken en kun je zo’n portaal vakoverstijgend maken. Hier hebben wij niet voor gekozen.

Wat wij willen is een portaal, een overzicht verschaffen voor kunstdocenten en mensen uit het kunsteducatieve veld. Dat ze van bepaalde literatuur naar bepaalde kunstenaars en initiatieven kunnen (of die daarmee samenhangen). Hetzelfde geldt voor sites en lessen die we of zelf hebben bedacht of elders beschikbaar zijn.”

Volgens mij is de definitie van duurzaamheid voor veel mensen niet echt bekend. Het woord wordt heel veel gebruikt, ook als groen label dat fancy klinkt, maar wat houdt het nou eigenlijk in? 
Het kan naar zoveel verwijzen. En zit duurzaamheid in een (vast) goed of kan het ook een gedachte zijn?
“Duurzaamheid heeft er alles mee te maken dat een product lang mee gaat, dat dus de manier waarop het is gemaakt geen schade toebrengt aan mens en natuur, dat het geen roofbouw pleegt aan de natuur en als het gaat over grondstoffen die opraken. En duurzaamheid heeft ook alles te maken met hergebruiken, dat materialen dus weggegooid worden een tweede leven kunnen krijgen/op een andere manier gebruikt kunnen worden.

Het kan ook een mind-set zijn, bewustwording en een leefstijl ja. Dat is de reden waarom we met dit onderwerp bezig zijn. Des te eerder je hiermee in het onderwijs aan de slag kan, bij jongeren, des te meer ze het op langere termijn zullen toepassen. Uiteraard is het woord een beetje ‘fancy’ (lees: modieus) en veel gebruikt, maar er wordt ook nog veel naar gezocht/er is veel over te vinden. Los van dat er veel over te vinden is, is de vraag of het de wereld al (voldoende) heeft veranderd. Gezien het antwoord daarop nee is, kun je stellen dat het begrip misschien ook veel wordt gebruikt voor de mooie praat. Gekeken naar de schoolpraktijk is het een mooie kans voor de (kunst)docenten om ze (de leerlingen) met ideeën omtrent duurzaamheid te confronteren. Onder heel veel groepen mensen/bevolkingsgroepen zijn de begrippen biologisch of duurzaamheid ver van mijn bed show.”

Maar cradle-to-cradle? Wat houdt dat nu ook alweer in?
“Dat betekent van wieg tot wieg, dat eigenlijk de dingen die op een bepaalde manier worden geproduceerd niet worden afgedankt maar hergebruikt, zodat mensen het weer kunnen gebruiken, zodat het niet als een last overblijft. Het heeft ook met een bepaalde mind-set te maken. Dus in plaats van cradle-to-grave of van de wieg tot het graf. Het gaat dus over een product hergebruiken. Ook al doe je dat niet op dezelfde manier dan zo dat het een functie heeft of bijvoorbeeld met de tijd meegaat, dat het ook iets is waar een volgende generatie ook iets mee kan doen. Dingen veranderen, een goed voorbeeld is bijvoorbeeld Ingrid Nijhof die een inkt heeft ontwikkeld op basis van bacteriën. Dus enerzijds zelfvoorzienend en nieuwe manieren (lees: betere) bedenken voor producten bedenken die al bestaan. Cradle-to-cradle is als aanverwant begrip onderdeel van duurzaamheid.”

Kan iets volledig duurzaam zijn?
 
“Duurzaamheid is natuurlijk een relatief begrip. Mensen moeten daardoor daarentegen niet het idee krijgen dat het dan toch geen zin heeft om bij te dragen. Je moet proberen om te kijken… Ja, bij sommige producten wel en bij andere niet. En wat is nodig? De hele beweging is natuurlijk een reactie op consumentisme/massaconsumptie en de groei van afval(bergen) en dat we de aarde bevuilen en dat we voor onszelf een probleem hebben gecreëerd waardoor wel een bepaald besef is ontstaan, maar wel van een relatief kleine club, dat het anders MOET. Anderzijds zullen we het in ons leven nog wel gaan meemaken dat de dingen anders gemaakt worden en geconsumeerd. Je ziet ook al concreet dat dingen veranderen als het gaat over lokaal produceren, zonne-energie, productieketen kleiner maken en ook het idee van een meer gelijke verdeling van welvaart. Ook dat heeft natuurlijk met duurzaam te maken. Duurzaamheid als het gaat over relaties tussen mensen, groepen mensen, landen internationaal. Zaken zijn zo nauw verbonden geraakt, ook als het gaat over internationale vrijhandel.”

Tot welke leeftijd kun je een kind bewust maken van zoiets als duurzaamheid?
 
“De leeftijd tussen 9 en 12 jaar is de beste leeftijd om daarmee te beginnen. Eerder kan natuurlijk ook al, net als tanden poetsen. En net als bijvoorbeeld kleine dingen als dat je je afval niet op straat gooit maar in de prullenbak. Niet dat een plastic zakje dat je niet in de prullenbak gooit, weg dwarrelt, in het water belandt, in de zee en de oceaan en waardoor het met alle andere plastic het de grootte van een land of continent kan krijgen (=de plastic soep)!” (Dit is namelijk gevolg van lukraak zooi op straat gooien, waardoor het in het milieu/de zee terecht komt.)

Waar richten jullie je voornamelijk op in het onderwijs? Denk je dat het beter is het begrip ‘op te leggen’ (=als waarheid) als bijvoorbeeld een economisch systeem of dat je de kinderen zelf de keuze geeft en enkel de opties voorlegt en de gevolgen van de uitputting van de aarde? Ga je het uitleggen als een soort geschiedenisles? 
“Waarschijnlijk het laatste, je wil graag iets ‘triggeren’ maar je wil ook dat ze (leerlingen/scholieren) zelf nadenken en oplossingen proberen te zoeken. Als je gaat zeggen ‘zo en zo IS het’ sluit je al een gedeelte voor ze af. Als je het zo introduceert dat je iets bij hun aanwakkert. Maargoed, onze rol is niet hoofdzakelijk uitvoerend, we maken deze portaal juist voor docenten (voor kinderen) en dat deze zelf op zoek kunnen gaan en zelf daarmee verder kunnen en het ‘vuur’ doorgeven. We leggen niet op maar nodigen uit,… tot verandering.”

Jullie bedoeling is om te inspireren, maar denken jullie ook na over wat je zelf kan bijdragen of wat je op kleine schaal zelf kan bijdragen?
 
“Wij ontwerpen het voor docenten, maar we zijn ook zelf docenten. De lessen(series) die we ontwikkelen zijn ook lessen die we in onze eigen klassen proberen te geven en waarin we onze collega’s ook proberen mee te krijgen. Het is een product waar we ook iets aan willen hebben en wat dicht bij ons staat.”

Hoe kunnen kinderen vanuit hun individu, omdat projecten kunnen inspireren tegelijk onbereikbaar lijken, met kleine dingen – en ga je daar ook voorbeelden van verzamelen – dingen toepassen?
 
“Een idee met betrekking tot de leerlingen is dat ze bijvoorbeeld thuis gaan kijken naar producten, hoeveel afval ze bijvoorbeeld verzamelen in een week en dat ze daarover – ten behoeve van bewustwording – met elkaar in gesprek kunnen gaan. Ook op weg naar huis, wat ze kunnen hergebruiken, waar zit potentie in? Het zijn dingen die je ook bij jonge kinderen kunt aanwakkeren! Het is ook belangrijk dat aangeleerde dingen op school ook buiten school doorwerken. En het analyseren van materialen (dat dingen niet zomaar ontstaan en van grondstoffen zijn gemaakt) en de dingen en de ernst daarvan op een speelse manier brengen.

Als het gaat over de lessen(series) zijn er meerdere niveaus. Het ene gaat bijvoorbeeld meer over concrete gedragsverandering en het andere heeft meer betrekking tot bewustwording. Wanneer het gaat over concrete gedragsverandering, zal je wel sneller stellen dat het een beter is dan iets anders, dus afval recyclen, glas in de glasbak, papier in de papierbak et cetera. Dat dit beter is dan het niet doen. Maar dit zit – als gezegd – op een ander niveau dan bewustwording. Het wordt hier meer gepresenteerd als een feit of als een gegeven. Op deze wijze echt een les (in de klassieke zin).

En als het gaat over design, ze leren bedenken en ze leren ontwerpen. Ze leren vaardigheden ontwikkelen waardoor ze bijvoorbeeld ook (zelf) kunnen repareren en dat ze niet zomaar weggooien. Die vaardigheden en ambachten leren en ontwikkelen is ook belangrijk.”

[Tekst uit interview van Nina van den Broek met de makers]